Gündem değişmiyor, ne Mars’ın yeniden keşfi(!) ne Myanmar’daki askeri darbe, ne şu ne bu kimseyi ilgilendirmiyor; herkesin gündeminde varsa yoksa COVID meselesi.
Pandemi her an her yerde gündemin bir numaralı maddesi. Peki, neden? Nedeni açık: Pandemide bu belalı, bu yapışkan, bu fevkalade tehlikeli virüse paçayı kaptıranların sayısı 100 milyonu çoktan geçti. Bu arada da neredeyse 3 milyona yakın insan hayatını kaybetti. Peki, mesele sadece hastalanmakla, yalnızca hayat kaybıyla bitiyor mu? Hayır, bitmiyor! COVID önümüze yeni yeni ve şaşırtıcı faturalar koymaya devam ediyor. Üstelik faturalar adeta tefeci faturası gibi(!) Öde öde bitmiyor. PANDEMİ YORGUNLUĞU ise o bitmeyen faturaların en önemlilerinden biri. Peki ne var o faturada? Merak edin ve buyurun…
DAHA önce de yazdım. COVID-19’a yakalananların neredeyse 10’da birinde hastalığı takiben yeni bazı sağlık sorunları ortaya çıkıyor. Bunlara “COVID-19’un kalıcı bozuklukları” deniyor. Bu bozuklukların başını da “kronik yorgunluk sorunu” çekiyor. Peki, başkaları da var mı? Var, maalesef. Yeni yayımlanan ve 17-87 yaşları arasında 47 bin 910 COVID-19 hastasının geriye dönük incelemesine dayanan bir “yeniden değerlendirme çalışması” kronik COVID meselesinde bizleri bekleyen sorunların neler olduğunu bakın nasıl sıralamış.
YUKARIDA belirttiğim meta analiz ve aşağıdaki verileri Dr. Mustafa Özdoğan’ın web sayfasından özetleyerek aktarıyorum.
* BELİRTİ 1: Yorgunluk (yüzde 58)
* BELİRTİ 2: Baş ağrısı (yüzde 44)
* BELİRTİ 3: Dikkat bozukluğu (yüzde 27)
* BELİRTİ 4: Saç dökülmesi (yüzde 25)
* BELİRTİ 5: Nefes darlığı (yüzde 24)
COVID-19 geçirenlerde “bir süre sonra ortaya çıkan” ilerleyici yorgunluk hali, tekrarlayan baş ağrıları, sisli beyin işaretleri, nefes darlığı ya da hava açlığı şikâyetleri dikkati çeken ilk sorunlar. Bu gibi sorunları yaşayanlarda yapılan laboratuvar incelemelerinde özellikle akciğer grafileri (bazen tomografi incelemeler de gerekebiliyor) ve kronik bir iltihabın varlığını gösteren laboratuvar incelemeleri (D-dimer, NT-proBNP, CRP, ferritin, prokalsitonin gibi testler) teşhisi kesinleştirmek amacıyla kullanılıyor.
COVID-19 geçirenlerde, özellikle de hastalığı ağır atlatıp uzunca bir süre sonra iyileşenlerde, bilhassa da kronik hastalığı olanlar ve kadınlarda; “uzamış COVID-19” meselesinin birçok belirtisi var. O belirtilerden en çok dikkati çekenler ise şunlar:
* Kronik öksürük
* Göğüs ağrısı
* Nefes darlığı/hava açlığı
* Uyku apnesi
* Kalp ritmi bozukluğu
* Sisli beyin/unutkanlık
* Depresyon/kaygı
* Dikkat bozukluğu/odaklanamama
* Takıntı benzeri ruhsal değişimler
COVID-19’un tedavisi halen net ve açık olarak bilinmiyor. Aynı sorun uzamış COVID-19 için de söz konusu. Yapılması gereken en önemli iş, bağışıklık sisteminin dikkatle izlenmesi ve güçlendirilmesidir. Ayrıca kronik iltihap süreçlerinin dikkatle takip edilmesi de gerekmektedir. Fiziksel aktivitenin sınırlanması, istirahat koşullarına dikkat edilmesi, beslenme konusunda dikkatli davranılması, bağışıklık desteklerinin daha akılcı kullanılması ve mümkünse iltihap sınırlayıcı bir beslenme planının devreye sokulması ve tabii ki eğer varsa uyku kaybı meselesine çözümler bulunması, hastaya psikolojik destek sağlanması da alınabilecek önemli tedbirlerdir.
(Not: Bu bilgilerin hazırlanmasında Dr. Mustafa Özdoğan’ın notlarından istifade edilmiştir. Teşekkürlerimi iletiyorum…)
